Siła wyższa jako klauzula umowna

Czytając umowy lub regulaminy możesz się spotkać ze zwrotem „siła wyższa”. Jest to klauzula umowna, która jest bardzo chętnie wykorzystywana w umowach. Siła wyższa nie jest pojęciem, które zostało zdefiniowane w przepisach prawa rangi ustawowej, choć np. w Kodeksie cywilnym można znaleźć zapisy w których powołano się na siłę wyższą. Definicja została wypracowana przez orzecznictwo oraz doktrynę.

Co prawda siła wyższa jest związana z odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka (np. szkody spowodowane przez zawalenie się budowli lub oderwanie jej części; szkody spowodowane przez wyrzucenie przedmiotu z pomieszczenia; szkody spowodowane przez przedsiębiorstwa wprawiane w ruch siłami przyrody), to jest także wskazywana jako jedna z przyczyn zwalniających z odpowiedzialności opartej na zasadzie winy. Pisząc o odpowiedzialności na zasadzie winy mam na myśli odpowiedzialność kontraktową za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy.

Sąd Najwyższy dopuścił zastosowanie siły wyższej jako okoliczności wyłączającej odpowiedzialność na zasadzie winy. Szerzej na ten temat przeczytasz w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 września 1971r. (II CR 388/71).

Myślę, że intuicyjnie większość z nas rozumie czym jest siła wyższa i potrafiłaby wyjaśnić jej istotę. Możesz powiedzieć, że jest to coś na co nie mam wpływu, nie mam też możliwości, aby temu zapobiec. I jest w tym sporo racji.

A jak w ogóle rozumieć siłę wyższą?

Dotychczasowe orzecznictwo i doktryna wskazuje na następujące cechy zdarzenia będącego siłą wyższą:

• ma ono zewnętrzny charakter wobec danej okoliczności lub podmiotu, który się na nią powołuje,
• istnieje niskie prawdopodobieństwo jego wystąpienia – niemożliwe jest w zasadzie jego przewidzenie,
• nie można mu zapobiec, nie można też zapobiec jego następstwom.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2002r. (IV CKN 629/00), wskazano, że „siła wyższa musi być zdarzeniem zewnętrznym w stosunku do powołującego się na nią podmiotu. Stan określany w ten sposób powinien istnieć obiektywnie, a więc musi być widoczny i sprawdzalny dla nieuprzedzonego obserwatora; nie może być np. wytworem wyobraźni.”

Według warunków FIDIC (czerwona książka), „Siła Wyższa” oznacza wyjątkowe wydarzenie lub okoliczność:

a) na którą Strona nie ma wpływu,

b) przed którą taka Strona nie mogłaby się rozsądnie zabezpieczyć przed momentem zawarcia Kontraktu,

c) której, gdyby wystąpiła, taka Strona nie mogłaby uniknąć lub przezwyciężyć, oraz

d) której nie można w istocie przypisać drugiej Stronie.

Siła Wyższa może obejmować wyjątkowe wydarzenia i okoliczności w rodzaju wyliczonych, poniżej, ale bez ograniczenia się do nich, jeśli tylko powyższe warunki (a) do (d) są spełnione:

I. wojna, działania wojenne (niezależnie, czy wojna była wypowiedziana czy nie), inwazja, działanie wrogów zewnętrznych,

II. rebelia, terroryzm, rewolucja, powstanie, przewrót wojskowy lub cywilny lub wojna domowa,

III. bunt, niepokoje, zamieszki, strajk lub lokaut spowodowany przez osoby inne, niż Personel Wykonawcy lub inni pracownicy Wykonawcy i Podwykonawców,

IV. amunicja wojskowa, materiały wybuchowe, promieniowanie jonizujące lub skażenie radioaktywne, z wyjątkiem tych, które mogą być przypisane użyciu przez Wykonawcę takiej amunicji, materiałów wybuchowych, promieniowania lub radioaktywności, oraz

V. klęski żywiołowe, takie jak trzęsienie ziemi, huragan, tajfun lub aktywność wulkaniczna.”

W punktach od I do V skazano przykładowe przypadki zdarzeń kwalifikowanych jako siła wyższa w rozumieniu warunków FIDIC.

Konstruując umowę warto abyś pomyślał nad określeniem zdarzeń, które będą kwalifikowane jako siła wyższa. Z pewnością w razie problemów ułatwi to zwolnienie się z odpowiedzialności za niewywiązanie się z zawartej umowy o roboty budowlane lub umowy podwykonawczej albo innej umowy.

***

Niestety nie dysponuję tekstem powołanych wyżej wyroków w formie umożliwiającej ich publikację, nie udało mi się ich także odnaleźć w bazie orzeczeń Sądu Najwyższego.

Przyroda i jej żywioły mogą być zakwalifikowane jako siła wyższa.